Pop-chemie in 1968
Roy Lichtenstein
Pop is plezierig. Pop is vrolijk en herkenbaar. Maar het is ook in your face, eigenzinnig en ironisch. Pop trekt een dikke streep over het onderscheid tussen ‘hoge’ en ‘lage’ cultuur. Achter het simplistische lijnenwerk schuilt een meervoudige betekenislaag. Lichtenstein is er niet vies van om zich vormen en processen uit de populaire cultuur toe te eigenen en de gevestigde maatschappelijke orde flink lik op stuk te geven.
De tekening “Study for Peace through Chemistry” is rechttoe rechtaan. Geen gecompliceerde perspectieven en schildertechnieken. Wel krachtige, volle lijnen en gestileerde vormen met vlakke witruimtes als een kleurplaat. Lichtenstein zal latere versies invullen met primaire kleuren en Ben Day dots. Hij maakte de tekening in aanloop naar de serie “Peace through Chemistry” uit 1970, die bestaat uit vier grafische werken en een reliëf in brons, alsook een olieverfschilderij.
Scherpe contouren verdelen de compositie in een drieluik. Door het ingenieuze lijngebruik helt elk luik over in een hoek van 45° en kantelt onze blik van het ene in het andere deel, dat telkens een eigen thematiek bevat. Het eerste toont het natuurlijke proces van fotosynthese met stralende zon en bebladerde tak. Vervolgens kijkt een gestileerd figuur door een microscoop. Dankzij analyse wordt wetenschappelijk inzicht bekomen en radarwerk in beweging gezet. Het resultaat is te zien in het laatste luik, in de vorm van een rokende proefbuis. Elk luik repeteert dezelfde vormen en processen in een steeds verder doorgezette stilering. De gebladerde tak wordt een tandwiel. Zonnestralen worden rookpluimen. De evolutie tot mechanisering voltrekt zich.
Roy Lichtenstein, "Study for Peace Through Chemistry" (1969) - olieverf op doek (Portland Art Museum)
De stripboekachtige tekening heeft een futuristische inslag die doet denken aan de propagandastijl van de jaren ’30, destijds verspreid ter verheerlijking van de industrialisering en ter bevordering van een positief toekomstbeeld. De betekenis van Lichtenstein lijkt duidelijk: “Peace through chemistry”, een educatieve boodschap die uitbeeldt dat wetenschappelijke vooruitgang een einde zou maken aan oorlog. Maar wat gebeurt vervolgens met het privilege van onderwijs en kennis? Het blijkt te leiden tot de massaproductie van chemische wapens, en dit als middel om wereldvrede te bekomen. Wat een naïef optimisme! De Westerse hoogmoed krijgt een fikse trap van Lichtenstein, dit in 1968, een tijd dat de Verenigde Staten verdeeld worden door de Vietnamoorlog.